Vliegveld Tempelhof

Ik heb even getwijfeld of het bezoeken van vliegveld Tempelhof in Berlijn nou wel interessant zou zijn voor iemand die geen bijzondere interesse of kennis heeft van vliegvelden in het algemeen, maar niets bleek minder waar. De geschiedenis van dit vliegveld, dat letterlijk in de stad ligt, is opmerkelijk en fascinerend en daardoor zeker een bezoek waard.

Waarom is het dan fascinerend? Voor mij omdat Tempelhof twee uitersten in zich verenigt. Enerzijds is de architectuur een uiting van de nazi-ideologie en is het gebouw en de omringende grond aangelegd met als doel een menigte van minstens een miljoen mensen samen te kunnen brengen. En liefst een beetje snel, dus er werd ook nagedacht over een ingenieus trappenstelsel om opstoppingen te voorkomen.

Het vliegveld van het idealistische “Germania” moest de poort naar Europa worden en natuurlijk een symbool van Hitlers macht. (Saillant detail is wel dat Hitler zelf nooit op Tempelhof is geweest!) Anderzijds maakte de na-oorlogse jaren van Tempelhof een symbool van vrijheid door de Berlijnse luchtbrug. Toen in 2008 het vliegveld zijn functie verloor, is het omgevormd tot stedelijk landschapspark Tempelhof Freiheit. Je kunt nu gewoon over de voormalige start- en landingsbanen lopen. Op sommige plekken staat gewoon de bewegwijzering voor piloten nog! En zo is deze plek weer terug bij de oorspronkelijke bestemming, namelijk die van recreatiegebied.

Lange tijd was Tempelhof het grootste gebouw ter wereld. En dat blijkt wel als je er omheen loopt, want daar moet je echt wel wat tijd voor uittrekken. Het gebouw is namelijk zo’n 1,3 km lang! (Tegenwoordig staat de bloemenveiling van Aalsmeer op plek 5 van de grootste gebouwen ter wereld, gemeten in kubieke meters.) Maar het wordt pas echt interessant als je een guided tour boekt waarbij je door het gebouw gaat. En dan zie je dat Tempelhof in feite de grondlegger van de moderne luchtvaart is. Zo was het concept van ‘gates’ om bij het vliegtuig te komen destijds nieuw. Nu is dat op elk vliegveld de standaard.

Onze gids is duidelijk helemaal verzot op de architectuur van het gebouw en weet met zijn kennis het verlaten gebouw tot leven te wekken. Het lijkt ook wel of het gebouw gisteren is verlaten, terwijl dit in werkelijkheid inmiddels tien jaar geleden is. De lege vertrekhal met een lopende band voor de bagage voelt raar, maar je kunt je wel voorstellen hoe men zich destijds klaarmaakte voor een vlucht. En dan is destijds nog helemaal niet zo lang geleden!

Tijdens de oorlog dient Tempelhof ook als schuilplaats voor de duizenden omwonenden tijdens de bombardementen en belegering van Berlijn in de lentedagen van 1945. Ze kunnen zich verschuilen in de vele bunkers en kelders van Tempelhof. Op de witte muren staan ook nu nog cartoons om de aandacht van de kinderen een beetje af te leiden tijdens de ongetwijfeld beangstigende uren in de bunkers.

Van juni 1948 tot mei 1949, toen de Sovjets West-Berlijn hadden geblokkeerd, heeft Tempelhof een belangrijke rol gespeeld als luchtbrug van de Amerikaanse geallieerden. Vliegtuigen boden de enige toegang tot dit gedeelte van Berlijn. 320 Dagen lang brachten militaire vliegtuigen eten, medicijnen, steenkool en andere voorzieningen. Deze ‘Rosinenbombers’, zoals de vliegtuigen werden genoemd, vlogen op sommige dagen af en aan. Eén van die vliegtuigen is nog te bewonderen op Tempelhof. Ook de ontsnappingen van vele duizenden mensen uit Oost-Berlijn tijdens de Koude Oorlog, zorgden ervoor dat het beeld van Tempelhof als voormalig Nazi-bolwerk vervaagt en plaatsmaakt voor een symbool van vrijheid.

Na de oorlog kwam Tempelhof in de Amerikaanse bezettingszone te liggen. Een situatie die bleef tot de val van de muur in 1989. Hierdoor waren op Tempelhof behoorlijk wat Amerikaanse soldaten gelegerd. Voor hen moest natuurlijk wel wat entertainment beschikbaar zijn en zo is er o.a. een sportzaal (basketbal) en bowlingbaan ingericht. Ook weer een aardig detail is dat de basketbal eigenlijk volledig ongeschikt was voor langdurig gebruik. Een houten vloer waarop gestampt, gesprongen en gestuiterd moest worden is niet erg handig…

Als ik bijna drie uur later weer buiten sta, ben ik vele feiten over architectuur (brutalisme in dit geval) en de Koude Oorlog rijker en moet ik toch toegeven dat dit bezoek echt de moeite waard was! En zoals gezegd ligt het vliegveld echt in de stad, dus het is eenvoudig te bereiken met de metro.