De tragiek van Doel

Doel (België) is een dorp waarover Bram sinds 2008 een fotoreportage maakt. Het is een kleine 700 jaar oude parochie op de linkeroever van de Schelde en in de buurt van Antwerpen. Hoewel het dorp klein is, is de skyline ervan vrij bekend. Want die wordt gekenmerkt door een grote kerncentrale met twee reusachtige koeltorens. Deze kerncentrale is recent ook regelmatig in het nieuws geweest door sabotage-acties en allerlei technische mankementen. De centrale staat aan de rand van het dorp.

Doel ligt ook naast de haven van Antwerpen. Of beter gezegd: het grondgebied van Doel is een van de toekomstige uitbreidingsmogelijkheden van die haven. Volgens de uitbreidingsplannen moet het dorp op termijn wijken voor een nieuw havenbekken, het Saeftinghedok. Sinds het begin van de jaren ’70 worden bezwaren daartegen van boeren en dorpelingen genegeerd en zijn het Antwerpse Havenbedrijf en de overheid bezig om huizen te onteigenen. Zo wordt de lokale en rurale gemeenschap stap voor stap aan industriële en economische belangen opgeofferd.

Als gevolg daarvan is het dorp in verval geraakt. Door succesvolle acties van belangengroepen en lokale politici in de late jaren ’70 zijn deze uitbreidingsplannen kort in de koelkast beland. Maar na vele juridische procedures kwamen de plannen er weer uit. Bewoners ontvingen een brief waarin stond dat zij hun huizen op 1 september 2009 zouden moeten verlaten. Hierdoor daalde het aantal inwoners tot circa 220 personen in 2010 (oorspronkelijk 1.300 mensen). Met ingang van 2009 werden ook door de Vlaamse regering stap voor stap huizen onbewoonbaar gemaakt en gesloopt. De Maatschappij voor het Haven, Grond- en Industrialisatiebeleid van het Linkerscheldeoevergebied, of kortweg Maatschappij Linkerscheldeoever (MLSO), rapporteerde begin 2016 dat nu bijna alle huizen en gebouwen in handen zijn van de overheid. Er nog slechts één bewoond gebouw in privé-eigendom.

Het meest tragische van dit alles is dat er al jarenlang geen directe en concrete vooruitzichten zijn op de aanleg van het Saeftinghedok. En waar die er wel zijn, lopen ze vaak vast op andere problemen. Zo bleek onlangs dat de aanleg van het Saeftinghedok tot een groot verkeersinfarct in het achterland zal leiden en dat in de haven van Zeebrugge twee van de drie containerterminals leeg zullen komen te staan (overcapaciteit). Tot slot kan het dok de nucleaire veiligheid rond Doel in gevaar brengen. Daarom zijn Electrabel en het Federaal Agentschap voor Nucleaire Controle in 2013 naar de Raad van State gestapt. Ondanks dit alles gaat het proces van onteigening door.

Bram komt bijna jaarlijks in Doel om een fotoreportage te maken over het verval van het dorp. Het is echt een spookstad geworden. 90% Van de nog overeind staande huizen is vervallen of leeg. Doel was tot 1977 een zelfstandige gemeente met een oppervlakte van ruim 25 km² en had in 1972 ongeveer 1.300 inwoners. In 2007 was het inwonertal 359, in 2011 188, in 2013 28 en in 2016 slechts 22.

Tijdens zijn laatste bezoek op 3 mei 2016 telde Bram nog maar 14 bewoonde huizen. De overblijvers zijn vaak ouderen; geboren en getogen in Doel en vastberaden om te blijven. Ondanks die stelligheid verhuizen ze toch. Niet alleen met hun meubels, maar nemen ook hun overleden familie mee. Men is bang dat ook het kerkhof zal verdwijnen. Zo is het Havenbedrijf momenteel bezig met de ontmanteling van de kerk. Men wil het monumentale en beschermde kerkorgel verkopen, terwijl dat niet hun eigendom is.

Doel wacht op een definitief besluit tot sloop. In de tussentijd staat de tijd niet stil. Het chronisch verval is overal zichtbaar. Alles wat nog overeind staat, lijkt er biologisch afbreekbaar. Doel wacht duidelijk op het vonnis: de sloophamer. Ondanks dat de directe economische noodzaak daarvoor ontbreekt.